ماه شعبان: فرصت آمادگی برای رمضان

خداوند متعال اوقات خیرونفع را مختص به یک زمان خاص ویک وقت معین محدود نگردانیده بلکه ساحه ومجال آنرا برای بندگانش باز گذاشته تا اینکه تشنگان عبادت وریاضت درسال دوازده ماه ودرروز بیست وچهارساعت فرصت بیابند تا اینکه یاد خدارا بکنند وازاوبرای درگذشت ازگناهانشان طلب مغفرت نمایند. ازهمین رو دوازده ماهی که بنام ماهای هجری قمری یاد میگردند وتقویم اسلامی به آنها بناء یافته هریکی ازاین ماه ها خصوصیات بخصوص خودرا دارا می باشند که انسان مسلمان میتواند درروشنی احادیث منقوله واعمال بجاآورده ازبهترین ومحبوبترین خلق خدا یعنی پیامبرنامدار، تاجدار هردوجهان ورحمه للعاملین محمد مصطفی صل الله علیه وسلم، اعمال وکردار خودرا درست نموده وهمیشه دریک سیرعبادتی که ما لامال ازطاعت وعبادت بوده باشد حرکت نموده طالب هدایت شود.

یکی ازاین ماه ها بنام ماه شعبان است که متصل آن ماه مبارک رمضان قدم میگذارد. این ماه مانند دیگر ماه های هجری قمری ازاهمیت خاصی برخورداراست وآن این که این ماه درمیان دوماهیکه مردم آنرا تعظیم می کنند ودرآنها عبادات وخیروخیرات می نمایند قرارداشته میباشد. یکی ازاین ماه ها که رجب است که قبل از ماه شعبان است ودیگر این ماه ها ماه پربرکت رمضان میباشد.

زمانیکه پیامبر اسلام مبعوث گردید واحکام دین وفرایض، اززبان آنها ونزول قرآن برای پیروان این دین بیان گردید اصحاب کرام در سبقت جستن برای سعاد ت وسرفرازی دارین کوشش نمودند تا بوجه احسن ازهرلظه استفاده اعظمی نموده تا در سایه رحمت خداوند قرارگیرند. ازهمین رو، هرحدیثی را که ازپیامبرگرامی می شنیدند وهرامری را که ازاومشاهده می کردند کوشش می نمودند تا هریکی ازایشان اولین شخصی باشند که به آن عمل کنند. به همین جهت مردم درماه مبارک رمضان که ازماه های پرفضیلت وپربرکت است دراعمال خیر سبقت می جستند چون میدانستند که قرآن دراین ماه نازل گردیده، شب قدرکه ازهزار شب بهتر است درهمین ماه قرار دارد وماهی است که دهه اولش رحمت، دهه دوم آن مغفرت ودهه اخیر آن رهایی ازآتش دوزخ میباشد.

وماه رجب که واقعه اسراء ومعراج درآن صورت گرفته وپنج وقت نماز بطور تحفه برای امت محمد صل الله علیه وسلم درهمین ماه بخشیده شده تا ازطریق این نمازها امت محمد صل الله علیه وسلم کلید برای دروازه های جنت ومعراجی برای خود بسازند.

پس مردم در این دوماه ( رجب ورمضان) ریاضت می کردند، اعمال نیکو وشایسته انجام میدادند تا رضای باری تعالی را حاصل نمایند. اما پیامبر خدا، اکثر ماه شعبان را روزه می گرفتند وکسانیکه اکثر اوقات همرکاب وهمنشین آنها بودند ازپیامر خدا سوال کردند که چرا این ماه ( شعبان) رابرخلاف ماه های دیگر اکثر ایامش را درروزه داری مگذرانیدند. بطور مثال مادرمسلمانها عائشه رضی الله عنها که اکثر اوقات قرب رسول الله صلی الله علیه وسلم نصیب شان بود چنین بیان میدارند:

” كان رسول الله يصوم حتى نقول لا يفطر ويفطر حتى نقول لا يصوم وما رأيت رسول الله استكمل صيام شهر إلا رمضان وما رأيته أكثر صياما منه في شعبان ” رواه البخاري

ترجمه: رسول خدا چنان روزه می گرفتند که فکر می کردیم هیچ افطار نمی کنند وچنان افطار می کردند که گمان می بردیم هیچ روزه نمی گیرند. ومن پیامبر خدارا بجز از ماه مبارک رمضان که سراسر آنرا روزه دار می بودند دردیگر ماه ها ندیدم که آنها تمام آن ماه را روزه بگیرند. وبعد ازماه مبارک رمضان شعبان را اکثر روزها روزه دار می بودند.

فعن أُسَامَة بْن زَيْدٍ رضي الله عنهما قَالَ : قُلْت : يَا رَسُول اللَّه ، لَمْ أَرَك تَصُومُ مِنْ شَهْر مِنْ الشُّهُور مَا تَصُوم مِنْ شَعْبَان , قَالَ :” ذَلِكَ شَهْرٌ يَغْفُلُ النَّاس عَنْهُ بَيْنَ رَجَبٍ وَرَمَضَان , وَهُوَ شَهْر تُرْفَعُ فِيهِ الأَعْمَال إِلَى رَبّ الْعَالَمِينَ ، فَأُحِبُّ أَنْ يُرْفَعَ عَمَلِي وَأَنَا صَائِمٌ”

ازاسامه پسرزید رضی الله عنهما روایت شده که میفرمایند: ازپیامبرخدا پرسیدم که من شمارا بجزماه شعبان که اکثرایام آنرا روزه دار می باشید دردیگرماه ها شما را چنان روزه دار نمی یابم؟ پیامبر خدا فرمودند: ” این ماهی است میان رجب ورمضان قرار دارد و مردم ازآن غافل اند، شعبان ماهی است که اعمال بندگان درآن بسوی خدا برده می شوند ومن دوست دارم که اعمالم به خداوند وقتی پیش شوند که من درحال روزه باشم”

درروشنی این دوحدیث مبارک که از نزدیک ترین افراد به پیامبر خدا وآشناترین افراد به احوال آنها روایت شده چنین استنباط میتوانیم کردکه ماه شعبان ازماه های است که افراد امت اسلامی را برای آماده گی به ماه مبارک رمضان فرا می خواند.آنهارا دراین ماه متوجه مسئولیت فردی واجتماعی خویش میگرداندکه ای افراد این امت شما فرد نیستید، بلکه امتی هستید که هرلحظه اززندگی شما یا درسایه رحمت خدا میباشد ویا اینکه غافل ازیاد او می باشید ودرآینده پشیمانی ازآن سودی برای شما ندارد. ازاین رو، باید شما اعمال خودرا همیشه درترازوی عدالت خود وزن کنید که چه نوع اعمالی انجام میدهید!

برای فرد مسلمان لازم است تا ازهرلحظه ازاین ماهیکه پیامبرخدا آنرا ماه عرضه اعمال بندگان به خدا خوانده اند واعمال افراد این امت به سوی خدا برده می شوند تا نتیجه ای به آنها مرتب گردد، ازاین ماه استفاده اعظمی نماید وبرای ماه مبارک رمضان که سراسر آن رحمت میباشد آماده گی جسمی وروحی خودرا ازطریق روزه گرفتن، نمازهای نوافل بیشتر خواندن، ازمساکین وفقراء احوال گیری کردن، به اقرباء وخویشا وندان صله رحم برقرار نمودن وبالاخره همه ای آن اعمالی را انجام دادن که به خدا انسان را نزدیک میسازد وازهر عملیکه باعث خشم وغضب خداوند می گردد دوری نمودن تا اینکه این فرد شامل حال رحمت باری تعالی گردد.

بطور خصوص اعمال وکارهای ذیل را انسان مسلمان دراین ماه هرچه زود تر انجام دهد تا اینکه اعمالش که به خداوند پیش میگردد صفحات خیر آن بیشتر ازصفحات شرآن باشد تا شامل رحمت ایزید متعال گردد.

روزه گرفتن

انسان مسلمان کوشش کند تا ایام بیشتر این ماه را روزه بگیرد تا منفعت های که دراثر روزه برای مسلمان داده میشود، محروم نگردیده ازیک سو پیروی ازپیامبرخدا گردیده وازسوی دیگر آمادگی کامل برای استقبال ماه مبارک رمضان میباشد. بطور خصوص روزه گرفتن هردوشنبه وپنج شنبه ازاین ماه که درآن به دوسنت عمل میشود یکی این که پیامبر خدا روزهای دو شنبه وپنج شنبه ازهرماه را روزه می گرفتند ودراین مورد چنان ارشاد فرمودند:

عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رضی الله عنه عَنْ رَسُولِ اﷲِ صلی الله عليه وآله وسلم قَالَ:” تُعْرَضُ الأعْمَالُ يَومَ الإِثْنَيْنِ وَالْخَمِيْسِ فَأحِبُّ أنْ يُعْرَضَ عَمَلِي وَ أنَا صَائِمٌ”.

رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ.

ازابی هریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر خدا فرمودند: اعمال انسان هردوشنبه وپنج شنبه نزد خدواند برده میشوند ومن دوست دارم که اعمالم به نزد خدا درحالی پیش شود که من روزه دار باشم.

وسنت دوم این که پیامبر گرامی خودشان فرمودند که این ماه ماهی است که اکثر مردم ازآن درغفلت زند گی می کنند، وزمانیکه اکثر مردم ازآن درغفلت بسربرند وانسان مسلمان فرصت آنرا پیدا کند که ساعت این غفلت را شکسته درزمره آگاهان ازاین ماه داخل شود وبه پیروی از سرادر این امت این روزهارا روزه بگیرد دیگر این مسلمان ازخدا چه می خواهد.

به یاد خداوند مشغول بودن

مسلمان متعهد به خداوند وبه دین این فرصت را غنیمت شماریده خودرا به یاد خداوند وذکر آن مشغول ومصروف می گرداند تا این که ازغفلتی که اکثر مردم دراین ماه درآن بسر می برند، بیرون آمده شامل رحمت خداوند بگردد.

چنانچه درحدیث شعبان پیامبرگرامی بصراحت بیان داشتند که” اکثر مردم ازخیراین ماه بی خبراند”. چون اعمال ماهانه وهفته وار درروزهای دوشنبه و پنج شنبه به نزد خداوند پیش می شوند واعمال سالانه درماه شعبان، پس انسان مسلمان کوشش کند ازاین فرصت های خدا داد درروشنی سنت پیامبرگرامی زندگی دینی خودرا عیار ساخته تا زندگی دنیوی آنرا خداوند ضامن شود. چنانچه خداوند می فرماید:

“… ومن یتق الله یجعل له مخرجا. ویرزقه من حیث لا یحتسب…”

ترجمه: ” وهرکس که ازخدا بترسد برای آن خداوند ازگناه وسختی ها بیرون شدن آسانی بیاورد. وازجای که گمان نبرد برای آن روزی عطا کند. قرآن کریم: سوره الطلاق، آیات ۲ و۳

ودرمورد آنانیکه ازیاد خداوند غافل می باشند وکارهای که انجام می دهند آنهارا با دیگر افراد مقایسه می کنند ومی گویند که ازفلان وعلان خوبتر هستیم بخاطریکه مانند آنها غرق درگناه نیستیم. ویا اینکه می گویند فلان آدم ازمن خوبتر به دین میداند وعمل نمی کند پس من که ازدین خبر ندارم چه گناهی دارم. یا اینکه اعمالی انجام میدهند که سراسر مخالف عقیده اسلامی، مغایر اساسات دین وضد تعلیمات قرآنی میباشد وخوش هم می باشند که کارشایسته وخوبی انجام داده اند اما غافل ازآنند که مرتکب گناه شده اند اما نمی دانند:

خداوند چنین بیان میدارد:

” ومن یعش عن ذکرالرحمن نقیض له شیطنا فهوله قرین. وإنهم لیصدونهم عن السبیل ویحسبون أنهم مهتدون.” قرآن کریم: سوره الزخرف، آیات ۳۶ و۳۷

ترجمه: ” وهرکس ازیاد خدا غافل شود، شیطان را برانگیزیم تا همنشین او شود. وآن شیاطین آنهارا ازراه خدا باز دارند وآنها گمان برند که هدایت یافته اند.”

آری چنین است حالت ووضعیت شخصی که گناه را کار شائسته وگمراهی را هدایت می گوید ودرتلاش روزافزون درهمان مسیر حرکت می نماید همانا مانند شخصی که درصحرای بیابان آب وتوشه اش ختم شده وبه امید این که درپیش رویش آب است به سیرخود ادامه می دهد وغافل ازاین که نه پشت سرش آبی هست ونه هم پیش رویش تا اینکه مرگ درهمان صحرا به سراغش می آید وازآب ونان آنرا درکی نمی باشد. پس همین شخص گنه گار ولا ابال هم مانند آن است که آنچه درگذشته انجام داده آنرا گناه نمی پندارد وبه گناه خود اسرار ورزیده وآنرا ادامه می دهد تا اینکه مرگش فرارسد وخداوند درمورد چنین اشخاص می فرماید:

از گناه توبه کردن

با یقین کامل وبا عزم راسخ ازگناهانیکه انجام داده توبه نماید وبه خود و به خدای خود عهد بندد که دیگر به گناه روی نمی آرد. علمای کرام قبولی توبه را که درکوتاهی اوامرخداوندی باشد به سه شرط منوط دانسته اند واگرکوتاهی درحقوق العباد باشد چهارشرط را برای قبولی آن ذکرکرده اند که هریکی ازآن شروط قرارآتی می باشند:

اگرکوتاهی وتقصیر دربجاآوردن امر ی ازاوامر خداوندی باشد پس باید انسان این شروط را بجای بیاورد:

۱٫ ازگناه خودداری کند

۲٫ ازآنچه که درگذشته انجام داده پشیمان شود

۳٫ وعزم راسخ نماید که دیگر به انجام فعل ناروا باز نمی گردد

واگرکوتاهی درحقی ازحقوق العباد باشد، برعلاوه سه شرط مذکور باید این شرط راهم بجا بیاورد وآن اینکه ازصاحب حق پوزش بخواهد واگر مال آنرا تلف نموده باشد باید آنرا پس بازگرداند.

ریاض الصالحین : باب التوبه

انسان مسلمان هرلحظه را غنیمت شمرده اعمال خودرا درترازوی انصاف وزن نموده ازخوبی های که انجام داده شکرخداوند را بجای میآورد وکارهای ناشائسته وناروارا که انجام داده به خداوند برای آمرزش ومغفرت آن رجوع می کند تا اینکه خداوندرا غفور ورحیم بیابد وخداوند آنرا ازگناهانش رها سازد. چنانچه درحدیثی پیامبر خداوند می فرمایند: ” التائب من الذنب کمن لا ذنب له” کسی که ازگناه توبه کند مانن آن است که اصلا هیچ گناهی را انجام نداده باشد

واین مسلمان زمانیکه ازصدق دل به خداوند بازگردد، خالق خودرا چنان دراستقبال خود می یابد که همانا درست مانند کسی که درحدیثی پیامبر خداوند آن حالت را چنان بیان فرموده اند: ” خداوند ازتوبه بنده خود چنان خوش می شود درست مانند شخصی که درصحرای بیابان شترش با توشه داشته وناداشته اش ازآن فرارکرده واین انسان پریشان ومأیوس زیر سایه درختی پناه برده وهرلحظه منتظرمرگ میباشد تا اینکه سرخودرا بالا می کند می بیند که سواریش بالای سرش استاده است. این انسان ازفرط خوشحالی وخورسندی چنین می گوید: ای بارخدایا! تو بنده من هستی ومن پروردگارتوهستم. ازخوشحالی زیاد اشتباه کرده است”.

ریاض الصالحین : باب التوبه

صله رحم نمودن

شاید بسیاری ازمردم دراین امردرغفلت بسرببرند که صله رحم نمودن یکی ازاحکامی هست که بجاآوردن آن مانند دیگرعبادات فرض می باشد. وعبادتی هست قبولی دیگرعبادات منوط به بجا آوردن این امرمی باشد.

مادر مسلمانها درحدیثی ازپیامبرخداوند چنین روایت می کنند: ” صله رحم به عرش خداوند معلق بوده ومی گوید: هرکسی که مراوصل بسازد، خداوند آنرا وصل می سازد وهرکسی که مرا قطع کند، خداوند آنرا قطع می نماید”. ریاض الصالحین: باب برالوالدین وصله الارحام

این صله رحم ازنزدیک ترین افراد که والدین، زن وفرزند، برادروخواهر میباشند، آغازگردیده وبه دورترین افراد جامعه اسلامی وبشری امتداد پیدا می کند تااینکه بخل و بدبینی ازمیان مسلمان ها ریشه کن گردیده همه درسایه رحمت خداوندی زندگی خودرا ادامه دهند. اما متأسفانه که مانند دیگر اوامر خداوندی امروز به این امرهم مردم اعتنای ندارند وزمانیکه صله رحم را قطع می نمایند میپندارند که کارخوبی انجام داده اند.

خداوند کریم درقرآن مجید به بندگان خود چنین دستورمیدهد: ” واعبدوالله ولاتشرکوا به شیئا وبالوالدین إحسانا وبذی القربی والجارالجنب والصاحب بالجنب وابن السبیل وما ملکت ایمانکم، إن الله لایحب من کان مختالا فخورا”. قرآن کریم: سوره النساء، آیه ۳۶

ترجمه: خدا را پرستش کنید وبا اوهیچ چیزی را شریک نگردانید وبه پدر، مادر، خویشاوندان، أیتام، فقیران، وهمسایگان خویشاوند وبیگانه، همنشینان، درراه ماندگان وبردگانیکه زیر دست شما میباشند نیکی کنید که خداوند افراد خودپسند ومتکبررا دوست ندارد.

آری چنین است حکم خداوندی درمورد بجاآوردن صله رحم که باید افراد جامعه اسلامی سرشارازعشق محبت بایکدیگرباشند ونگذارند اموری که باعث رنجش روزمره آنها می گردد دردلهای آنهارخنه نماید وآنهارا ازاحسان ونیکی کردن بایکدیگربازدارد.

اما متأسفانه دراین دنیای که پرازفتنه وفساد است ما درگیر همچو اموری هستیم که نزد ما اهمیت ندارد وآنهارا ما پیش پا افتاده وحتی برون ازدین وامورشخصی می نامیم. اما باید آگاه باشیم که صله رحم را بجاآوردن وبه آن ارج گذاشتن ودیگران را به انجام دادن آن تشویق کردن کاری است که هرمسلمان وظیفه دارد تا آنرا بجا بیاورد تا اینکه رحمت خداوند عام گردد وهمه مسلمانها شامل رحمت ایزید متعال گردند. شاید باشند بسیاری ازپدر ها که با پسران خود سالها است که لب به سخن نگشوده اند. همچنان مادرانی وجود داشته باشند که با دختران خود رفت وآمد نداشته باشند ویا اینکه ازدیدن آنها ناشاد شوند. به همین طور برادربابرادر که ازیک پدرومادر بدنیا آمده اند اما چیزهای پیش پا افتیده باعث شده که ازسالها بایکدیگر سخن نمی گویند ونه هم به سخنان بزرگان خود گوش می دهند که بدون شک مرتکب گناه بزرگی شده اند اگرچه آنها نمازاداکنند، روزه بگیرند ویا هم زکات دهند ویا اینکه خیرات وصداقت نمایند. باید همه این افراد بدانند که قبولی همه این عبادات معلق به بجاآوردن صله رحم میباشد واگرمی خواهند که روزه، نماز وسایرعبادات جسمی ومالی شان قبول شوند باید هرچه زودترباخویشاوندان، دوستان وبرادران دینی خود که ازآنها بریده اند با آنها دروازه سخن را بازکنند وازآنچه درحق آنها ناروا انجام داده اند طلب مغفرت نمایند. چنانچه درحدیثی پیامبرخداوند میفرمایند: ” لایحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث یلتقیان فیصد هذا ویصد هذا، وخیرهما الذی یبدأ بالسلام” جامع العلوم والحکم فی شرح خمسین حدیثا من جوامع الکلم

“برای مسلمان لازم نیست که ازبرادردینی خود بیشتر ازسه روز مقاطعه کند، چنانچه زمانیکه یکی دیگری خودرا درراه ببینند ، ازیکدیگر روی می گردانند وبهترین شان شخصی می باشد که اول سلام را آغازکند” این حدیث درمورد برادر دینی است چه رصد به این که هم برادر دینی باشد وهم برادر خونی که ازیک پدر ومادر پس گناهش بزرگتر وعظیم تراست”.

باخلق خدا: نکوی کردن وخصوصا فقراء ومساکین کمک نمودن

البته دین مبین اسلام یگانه دینی هست که رفاه عامه را تضمین سعادت دارین برای پیروان اش دانسته است وهمواره ازپیروان خود تقاضا می کند تا درهروقت تااندازه توان بندگی به دیگران کمک رساند وازآنها احوال پرسی کند، به آنها خیررسانیده دروقت سختی وگرفتاری آنهارا یاری نماید تا اینکه خداوند دراوقات ناملایم این بنده ایکه به دیگران نفع رسانیده، به سراغ آن آمده وآنرا یاری وکمک نماید. درحدیثی ابوهریره ازپیامبرخداوند چنین روایت می کنند:

” من نفس عن مومن کربه من کرب الدنیا نفس الله عنه کربه من کرب یوم القیامه، ومن یسر علی معسریسرالله علیه فی الدنیا والاخره …”.

“هرکه مشکلات دنیای شخصی مسلمانی را مرفوع سازد خداوند درروز قیامت مشکلات آنرا دورمیسازد، وهرکه شخصی را درتنگدستی یاری رساند خداوند برای وی دردنیا وآخرت آسانی فراهم سازد.”

آری این تعلیم دین است که به ما درس می آموزد تا ما به این عمل کنیم وکامیابی دارین خودر را تضمین نمائیم.

بطور خلاصه همین وقت هست که خداوند آنرا برای ما فراهم می سازد تا ازآن استفاده کنیم ودرروشنی تعلیمات دینی، زندگی دنیایی واخروی خودرا رونق بخشیم وبتوانیم که توشه ای برای آخرت درست نمائیم. درست مانند کسی که برای عروسی خود ترتیبات می گیرد ودرذهن خود خیال زندگی پرسعادت را می پروراند. بدین سبب مسلمان درروشنی احکام دین، زندگی خودرا طوری عیار می سازد که ذهن وجسمش همیشه آماده قربانی بخاطر دین می باشد ودرهرلحظه ای اززندگی خود بدون درنگ درراه دین قدم می بردارد ودر نتیجه یاری خداوند نصیب آن می گردد.

درحقیقت ماه شعبان، ماهی است که مسلمان را برای آمادگی ذهنی وجسمی برای ماه مبارک رمضان فرامی خواند وآنرا متوجه می سازد که یک ماه پرازخیرومنفعت درراه است وخودرا برای استقبال آن آماده بسازد تا درآن ماه ( رمضان) درست مشغول عبادت باشد تا ایازده ماه دیگری که پیش روی هست اعمال انسان مسلمان طبق احکام الهی عیارگردیده زندگی همیشه درعبادت ودریادخدارا دنبال خود داشته باشد. ازاین رو، مسلمان همیشه کوشش می کند تا اینکه ازبازار وقت عبادت استفاده اعظمی نماید درست مانند تاجریکه برای فرارسیدن وقت معینی که درآن کالایش بفروش میرسد، لحظه شماری می کند.

ازخداوند بزرگ ولایزال استدعا داریم که آنچه ازماه شعبان باقی مانده مارا توفیق دهد تا اینکه درآن اعمال خیر بیشتر نمائیم تا صفحات اعمال ما به درگاه خداوند درحالی پیش گردد که پر ازکارهای شائسته باشد ومارا دررمضان یاری نماید تا این ماه پربرکت را به طریق پیامبر خدا روزه بگیریم وباقی ماه های سال را درروشنی آن منورساخته زندگی دینی ودنیای مان را صیقل دهیم. آمین یا رب العالمین
_________________________________________________________
*خليل الرحمن حامد نويسنده افغان مقيم در آستراليا ست.

نظرات

مطالب مرتبط

در رمضان برای حفظ سلامت وجود چه باید کرد؟

رمضان امسال در نیم کرۀ شمالی در طولانی‎ترین روزهای سال و گرمترین روزهای تابستان تصادف …

بیشتر از سیاح‌آنلاین کشف کنید

برای ادامه خواندن و دسترسی به آرشیو کامل، اکنون مشترک شوید.

ادامه مطلب