افعال که قبل از فرا رسيدن رمضان بايد انجام داد!

يکى ازعادات ومعمولات رسول الله صلى الله عليه وسلم اين بود که ايشان قبل ازآمدن ماه مبارک رمضان، ذهن مردم را براى استقبال رمضان آماده مى ساختند تا از رمضان نفع عظيمى بردارند،در احاديث نبوى ازخطبه هاى تذکرداده شده که آن حضرت صلى الله عليه وسلم،قبل از حلول رمضان خاص براى همين هدف ايراد نموده اند، بخصوص يکى از خطبه هاى که درآخرين روز ماه شعبان ايراد فرموده اند و حضرت سلمان فارسى رضى الله عنه آنرا روايت نموده اند، خيلى مشهور ومعروف است.دراين خطبه آنحضرت صلى الله عليه وسلم اين مژده را به مسلمانان داده اند که بزودى ماه عظيمى برشما سايه افگن خواهد شد ودرمورد جوانب مختلف عظمت وفضيلت اين ماه سخن گفتند، از فيوض وبرکات اين ماه تذکردادند واذهان را بگونه اى آماده ساختند تا انسانها براى سود بردن ازاين فرصت طلايى با همه شوق وذوق وفراغت کمر همت بربندند.

جهت اين که ازماه مبارک رمضان بگونه درست آن استفاده نماييم وخود را مستحق خيروبرکت موجود درآن ثابت سازيم لازم است تا قلب،فکر وروح مان را بگونه کامل براى آن آماده سازيم.

محاسبه با نفس:
دراين رابطه نکته مهم اين است که قبل ازآنکه اولين شب رمضان برسد بايد انسان معامله خود را با خدا نيزصاف نمايد وبا بنده گان خدانيز.
انسان بايد با جديت متوجه باشد که وى در راستاى اداى حقوق الله مرتکب کدام کوتاهى ها وتقصيرات گرديده است، کدامين نافرمانى ها را مرتکب شده است وبهترين او قات عمر خود را درکدام خرافات سپري نموده است؟بايد از صدق دل توبه نمايد وبا خداوند عهد نمايد که پروردگارا! آنچه صورت گرفت، گذشت ،حال پس ازگذشت اين همه، اين بنده توبذات تو وفادار خواهد ماند وتلاش خواهد کرد تا دامن خويش را از نافرمانى ها پاک نگه دارد.
اگر نمازها قضا شده اند ، تلاش نمايد تا درايام رمضان آنرا ادا نمايد،اگر دراداى زکات کوتاهى يا تقصيرى صورت گرفته تلاش صورت گيرد تا درايام رمضان آنرا حساب نموده براى پرداخت آن تلاش نمايد، اگر اندکى زحمتى را هم متحمل مى شود،در حد توان خويش آنرا ادا نمايد، در هر حدى مى تواند آنرا ادا نمايد وآنچه باقى مى ماند با خداى خودعهد نمايد که پس از رمضان آنرا با اهتمام ادا نمايد.
اگر شخصى در اداى حقوق العباد مرتکب کوتاهى وتقصير شده باشد،کسى را به ناحق آزرده باشد، يا مرتکب دل آزارى شخصى شده باشد، به کسى ضرررسانيده باشد، ازهمه آنها خواستار عفو وبخشش گردد وتا هنگامى که اين اشخاص وى را معاف ننمايد، نبايد نفسى به راحت بکشد وبايد آماده پرداخت هرنوع بدل يا جريمه باشد وتا هنگامى که به هرصورتى عفو وبخشش جانب مقابل را بدست نياورده است، نبايد آرام بنشيند چون تا وقتى بنده گان خداوند خود درمورد حقوق خود عفو ننمايند، الله ج حق بنده گان را معاف نمى سازد.

يک تقصير عمومى:

درمعامله اصلاح احوال به صورت عموم يک تقصير ديگرى نيز صورت مى گيرد، وآن اين که هرگاهى بالاى انسان احساسات نيکى ونيکوکارى غالب مى گردد، عموماً نگاهش به آنسوى نمى رود که درکدامين گناهان خرد وبزرگ ديگر مبتلا هست، بلکه ذهن انسان متوجه چند رکعت نماز نفلى ،اذکار وصدقات گرديده وانسان با انجام دادن اين همه احساس راحت واطمينان مى نمايد که وى زنده گى دين دارانه اي را برگزيده است، وشامل بنده گان فرمان بردار خداوند گرديده است، درحاليکه قبل ازاداى نوافل،اذکارو صدقات موضوع مهم ودر خور توجه اين است که بينديشيم که ما به کدامين گناهان مبتلا هستيم؟ازگناهان کبيره بطورمخلصانه توبه نمايد وبا خداوند بطورجدى عهد کند که درآينده بصورت آگاهانه هيچ گاهى آنرا تکرار نخواهد کرد.
همچنان از گناهان صغيره نيز بايد توبه نمايد،گرچند گناهان صغيره را خداوند متعال ازبرکت نيکى ها معاف مى نمايد، ولى گناهان کبيره راهرگز معاف نمى نمايد،گناه کبيره تنها توسط توبه مى تواند معاف گردد وتوبه عبارت ازآن عمل بنده است که الله تعالى از آن بى اندازه خوش مى گردد.
امام مسلم ازحضرت انس بن مالک رضی الله عنه روايت است که آنحضرت صلی الله عليه وسلم فرمود:همانا خداوند شادتر می شود به توبهء بنده اش هنگامی که به درگاه او توبه می کند، از يکی از شما که در بيابان بر شترش سوار بوده، ناگهان شترش از نزدش فرار کرده، در حاليکه طعام و آبش بر بالای شتر باشد و چون از رسيدن به شترش مأيوس و نا اميد شده آمده و در سايهء درختی غلطيده است. در اين هنگام ناگهان متوجه می شود که شترش در کنارش ايستاده است، و او زمامش را بدست می گيرد و از نهايت شادمانی میگويد: خدايا تو بندهء منی و من خدای تو ام! و از نهايت شادمانی “الفاظ را اشتباه تلفظ می کند”

توبه نا مکمل:

براى اينکه بگونه درست از برکات وفيوضات رمضان مستفيد گرديم، لازم است تا بنده قبل از آنکه ماه مبارک رمضان بيايد توبه نمايد، ازهمه گناهان دست بردارد وبا خداوند معاهده درست و واقعى اي را عقد نمايد که پس ازاين او هيچ گاهى قريب اين سراب وحشتناک گناهان نخواهد رفت. درسلسله توبه بايد بياد داشت که اگر شخصى از همه گناهان خود توبۀ نمايد ولى در مورد برخى ازگناهان بخواهد معامله يا سازوبازى با خداوند ج انجام دهد که خدايا بعضى ازاين گناهان را تا يک مدت ديگرى انجام مى دهم و يا تنها در ماه مبارک رمضان تعهد مى کنم که از آن باز گردم يا آنرا ملتوى نمايم، که اين توبه نيمه توبه پسنديده وخوشايند نيست.
الله تعالى به بنده خود مى گويد که من هر گناه را معاف مى نمايم پس اين عفو وبخشش خداوند رابراى مدتى تنها به اين دليل ملتوى نگهداشتن که تا مدت ديگرى نيز بايد ازآن لذت برد، درحقيقت شکل درست توبه نيست. انسان بايد با توبه ازهمه گناهان بايد خود را به خداوند بسپارد ، چنانچه خداوند با چه شکل دل انگيزى بنده گان خود را براى درخواست عفو وبخشش ازدربار خودش فرا مى خواند، قران عظيم الشان مى فرمايد:
قُلْ یٰعِبَادِیَ الَّذِیْنَ اَسْرَفُوْا عَلآی اَنْفُسِھِمْ لاَ تَقْنَطُوْا مِنْ رَّحْمةِ الله ط اِِنَّ اللّٰہَ یَغْفِرُ الذُّنُوْبَ جَمِیْعًا ط اِِنَّ الله ھُوَ الْغَفُوْرُ الرَّحِیْمُ(الزمر:۵۳)
بگو: «اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‏ايد! از رحمت خداوند نا اميد مشويد كه خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.)

شرايط توبه:

توبه سه شرط دارد، واگر بنده حق کدام کسى را خورده باشد وباکسى ظلم نموده باشد، پس چهار شرط مى گيرد:
شرط اول اين است که بايد از گناه بصورت کامل بازگردد.
شرط دوم اين است که بايد بگونه واقعى نسبت به گناهان خود شرم سارباشد.
شرط سوم اين است که عزم راسخ داشته باشد که پس ازاين هيچ گاهى دوباره بسوى گناه نزديک نمى شود.
واگر حق کدام بنده را خورده است، کدام چيز اورا به ناحق گرفته باشد، بايد آنرا دوباره مسترد کند، ولو هرگونه چيزى باشد. واگر تکليف ديگرى به او رسانيده باشد بايد به او حق انتقام گيرى را بدهد واگر بر او اتهامى بسته يا از او غيبت نموده بايد از وى طالب عفو وبخشش گردد، درست نمودن حساب ومعامله با بنده يکى از شرايط اساسى توبه شمرده مى شود.

آنچه که قبل ازفرا رسيدن رمضان بايد انجام داد!

پس از توبه انسان مى تواند مقامى را بازيابد تا بتواند استقبال درست وقابل قبولى از رمضان انجام دهد ورمضان را درحالى آغاز نمايد که او درحقيقت لياقت استفاده از رمضان را داشته باشد.
اگرشمامى خواهيد درکشت زارى گل هاى رنگارنگ وخوشبو برويد، بايد قبل از آنکه درزمين تخم بريزيد، خس وخاشاک روئيده در زمين را بايد پاک نماييد،پارچه هاى سنگ وخشت را بايد از زمين بدور بياندازيد،وزمين را بايد اول نرم بسازيد.شما نمى توانيد از زمينى که با خس وخاشاک پوشيده شده است توقع داشته باشيد تا گلهاى رنگارنگ وخوشبو را براى شما بروياند. حال اگر واقعاً بشکل جدى تمنا داريد تا درسرزمين دل تان بهار نيکويى ها رخنه کند، بايد در قدم نخست سرزمين دل را از گناه ونافرمانى هاى خداوند بشکل کامل آن صاف نماييد، بعد از آن مى توان توقع کرد که درآن بهار نيکويى ها وخوبى ها رونق يابد، وشما بتوانيد ازفيوضات اين بهار مستفيد شويد.

اهتمام و آماده گى ذهنى:

براى پوره نمودن شرط اول حالا شما لياقت آنرا داريد که رمضان را استقبال نماييد، واين آرزو را داشته باشيد که الله تعالى دامن شما را از فيوض وبرکات رمضان پرسازد، پس شما مخاطب اصلى اين تشويق ترغيب وتلقين هستيد که رسول الله صلى الله عليه وسلم در خطبه هاى خود در مواقع حلول رمضان ايراد
مى نمودند.وشما مخاطب آن خطبه هاى نيز هستيد ومستحق نيز هستيد که براى مالامال شدن از برکت هاى رمضان سعى وتلاش بخرچ دهيد.
درجمله آماده گى هاى ذهنى براى رمضان اين عنصر نيز شامل است که شما بايد از همه روزه هاى رمضان فيض ياب گرديد، روزۀ يک روز وتراويح يک شب نيز از شما ضايع نگردد، چون پس از محروم شدن ازفيض يک عبادت رمضان ، تلافى وجبران آن ممکن نيست، رسول الله صلى الله عليه وسلم مى فرمايد: اگر شخصى يک روز روزه رمضان را بدون عذر ومريضى ترک کرد،تلافى وجبيره آن ممکن نيست ،ولواگر اين شخص همه عمرش را روزه بگيرد. (ازابوهريرة به روايت بخارى،ترمذى ،ابوداوود،ابن ماجه.)
به همين دليل است که رسول الله صلى الله عليه وسلم تاکيد نموده اند که بايد براى حلول ماه رمضان حساب دقيقى صورت گيرد، وبراى اين کار تاريخ هاى شعبان را بايد محفوظ نگه داشت. آنحضرت صلى الله عليه وسلم برامت خويش نيزاين چنين تاکيد نموده اند وخود نيز عادت داشتند . حضرت ابوهريره رضى الله عنه روايت مى کند که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمودند: براى معلوم کردن تاريخ دقيق رمضان ،به معلوم کردن هلال شعبان بايد اهتمام صورت گيرد.
حضرت عايشه رضى الله عنها شهادت مى دهد که آن حضرت صلى الله عليه وسلم براى بياد داشتن تاريخ ماه شعبان آنقدر اهتمام مى کردند که براى حفظ تاريخ ماه هاى ديگر آنقدر اهتمام نداشتند، اگر مهتاب (هلال) به نظر مى رسيد، روزه گرفتن را آغازمى کردند ولى اگر ابر بر آسمان گسترده مى بود، سى روز از شعبان را پوره مى کردند.

مهمترين عبادت:

پس ازاين اهتمام وآماده گى ذهنى در ماه مبارک رمضان ، با عبادتى که شما با همه دلچسپى واهتمام در آن سهم مى گيريد، ازهمه مهمترآن روزه است،روزه فرض است ويک رکن مهم اسلام بشمارمى رود، قران وسنت نيز آنرا فرض گردانيده است،وامت اسلامى نيز روى آن اجماع وتعامل دارد:
يا ايهاالَّذِیْنَ اٰمَنُوْا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِکُمْ (البقرہ: ۱۸۳)
ترجمه: اى افرادى كه ايمان آورده‏ايد! روزه بر شما نوشته(فرض) شده، همان‏گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته(فرض) شد، تا پرهيزكار شويد.
معنى کلمه کُتِبَ نوشته شد، است.واين کلمه به معنى فرض نمودن مى آيد،واين خطاب مخصوص براى شما است.
شکر خداوند است که شما باايمان هستيد،وروزه بر افراد با ايمان فرض گرديده است،وتقاضا وخواسته ايمان اين است تا حق اين فريضه را بصورت کامل آن ادا سازيم، از جانب ديگر اين روزه تنها بر امت محمد ضلى الله عليه وسلم فرض نگرديده است،بلکه براساس فرموده قران عظيم الشان بر امت هاى گذشته نيز فرض گردانيده شده بود،نظام عبادت هيچ امتى از روزه خالى نبوده است وازاين طرز تخاطب قران عظيم الشان واضح مى گردد که روزه براى تربيت انسان عنصر حتمى شمرده مى شود وبه همين دليل در نظام عبادت هر امتى روزه را حتماً شامل ساخته است.
هدف ومقصد روزه چيست؟آنرا نيز قران عظيم الشان درهمين آيت بيان نموده است،( لَعَلَّکُمْ تَتَّقُوْنَ) تاباشد که شما پرهيزگار شويد.گويا روزه براى پيدا شدن تقوا درانسان وسيله حتمى وضرورى شمرده مى شود. تقوا آنست که انسان نه تنها از اشياى حرام اظهار بيزارى نمايد،واشياى حلال را نه تنها برگزيند بلکه براى برگزيدن اشياى حلال وجايز حرص داشته باشد، در اطاعت وفرمانبردارى خداوند احساس لذت نمايد،وازمنکرات ونافرمانى هاى خداوند از درون قلب متنفر باشد،در پديد آوردن اين احساس واين جوهر ايمان روزه به حدى مؤثر وکامياب است که هيچ عبادت ديگرى نمى تواند بديل آن باشد،وبه همين دليل است که به اساس شهادت قران عظيم الشان روزه در نظام عبادت هر امتى به حيث يک جز حتمى شامل بوده است.
براى کسب جوهر تقوا: حال وقتى که ماه مبارک رمضان برسر ما سايه فگنده است، اگر ما خواهشمند حصول وبدست آوردن جوهر تقوا از روزه هاى خود هستيم ، پس چند چيز را بايد در نظر داشته وبدان سو توجه واهتمام خود را مبذول بداريم:
• موضوع اول اين است که بايد رزق حلال بدست بياوريم. درکنار حرام هم نگذريم، ازسود،فريب واشياى حرام بصورت قطعى اجتناب نماييم،هيچ عبادتى با رزق حرام قبول نمى گردد، وهيچ عمل صالح با رزق حرام عمل صالح شمرده نمى شود.
• دوم اين که ما بايد زبان خود را کنترول نماييم، توسط زبان به کسى اذيت نرسانيم.از غيبت ، بد زبانى و… زبان خود را کنترول نماييم واگر کسى با ما از بدزبانى کار گرفت ويا آماده جنگ ودرگيرى بود ،پس ما بايد به او بگوييم که ما روزه داريم.وبا داشتن روزه ما نمى توانيم اين چنين حرکاتى را انجام دهيم، ومن براى پاک کردن زنده گى خود ازاين حرکات به گرفتن روزه اقدام نموده ام،پس چگونه مى توانم درحاليکه روزه دارم به اين گونه حرکات بپردازم.
• سوم اين که اگربر دوش ما حقوق مالى کسى مانده است،يا اين که ماحق کسى را با خود نگه داشته ايم، يا برحقوق کسى ديگرى تجاوز نموده ايم يا قرض کسى برما باقى مانده باشد،بايد دراولين فرصت حق صاحب معامله را ادا نماييم واگر توان ادا کردن آنرا نداريم با شخص مذکور ملاقات نموده معامله را بايدحتماً صاف نماييم، چون الله تعالى حق خود را معاف مى نمايد که حق بنده را وقتى معاف مى نمايد که بنده خود حق خود را معاف مى نمايد.
• دلچسپى خصوصى با قران : دومين عبادت مهم دررمضان تلاوت قران عظيم الشان است، قران يک ارتباط خاصى با رمضان نيز دارد،چون قران دراين ماه نازل شده است:
(اِِنَّآ اَنْزَلْناهُ فِیْ لَیْلةِ الْقَدْرِ القدر :۱) وما قران را در شب قدر نازل نموديم.
وليلة القدر به يقين که يکى ازشب هاى رمضان است،چنانچه ارشاد الله تعالى خودش اين شهادت را مى دهد.چون درجاى ديگرى در خود قران عظيم الشان مى فرمايد که ما قران را در رمضان نازل نموده ايم:

شهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیْٓ اُنْزِلَ فِيه الْقُرْٰانُ (البقرہ :۱۸۵)
رمضان ماهى است که ما درآن نازل ساختيم قران را.
هدايت رسول الله صلى الله عليه وسلم است که ليلة القدر را بايد درشب هاى تاق دهه اخير رمضان المبارک تلاش کرد واين ارشاد نبوى صلى الله عليه وسلم شهادت قطعى شمرده مى شود درراستاى اين حقيقت که قران در ماه رمضان نازل شده است.
يک ارتباط قوى بين رمضان وقران اين است که روزه در انسان جوهر تقوا مى آفريند، واين جوهر تقوا انسان را قابل اين مى سازد که ازقران پاک هدايت بگيرد، چنانچه مى فرمايد: ھُدًی لِّلْمُتَّقِیْنَ (البقرہ: ۲ ) ( هدايت است براى افراد پرهېزگار ومتقى )
• قيام اليل: قيام اليل يعنى قرائت قران عظيم الشان درنمازتراويح ، مهم ترين وسيله دلچسپى واستفاده ازقران عظيم الشان به شمار مى رود. گرچند شنيدن وخواندن قران بدون دانستن آن نيز باعث اجروثواب مى گردد ومى تواند قلب انسان را به گرمى وتپش درآورد ولى اکتفا نمودن برآن هرگز درست نيست. بهتر است که شما قران را دراقتدا به يک قارى يا حافظى استماع نماييد که پس از نماز تراويح درمورد حصه تلاوت شده قران نيز به شما معلومات نيزبدهد، وشما خود نيز از طرف روز به تلاوت قران عظيم الشان با ترجمه آن اهتمام وتوجه نماييد واگر از فضل وکرم خداوند شما لسان عربى را مى دانيد ،پس ضرورى است که شما خود نيز علاوه برختم در نماز تروايح خود تان هم با تدبر وغور وفکر يک بار قران عظيم الشان را ضرور ختم نماييد.
• اعتکاف: اعتکاف در دهه اخير رمضان نيز سنت است، اين سنت مؤکد کفايى است،اگر تعدادى از مردم آنرا ادا نمايند، ازجانب همه ادا مى گردد واگرهيچ يک ازباشنده گان قريه اعتکاف ننمايد،همه قريه گنهگار مى گردد، اين اعتکاف براى ده روز مى باشد واگر هلال عيد در روز ٢٩ رمضان ديده شود، اعتکاف براى ٩ روز مى ماند. معنى اعتکاف اين است که درهمه ده روز اخير رمضان انسان تنها براى خداوند زيست نمايد وبيشترين اوقات خود را درمسجد بگذراند،ذکر،فکر،تسبيح،تهليل، نماز،تلاوت قران ومطالعه کتاب هاى دينى بزرگترين مصروفيت وى را تشکيل دهد. يک عبادت مهم ديگر صدقه فطر است که بايد قبل ازنماز عيد ادا گردد.
______________________________

نوشته : محمد یوسف اصلاحی
ترجمه : احمد ضياء رحيمزى

نظرات

مطالب مرتبط

در رمضان برای حفظ سلامت وجود چه باید کرد؟

رمضان امسال در نیم کرۀ شمالی در طولانی‎ترین روزهای سال و گرمترین روزهای تابستان تصادف …

بیشتر از سیاح‌آنلاین کشف کنید

برای ادامه خواندن و دسترسی به آرشیو کامل، اکنون مشترک شوید.

ادامه مطلب