سیاح‌آنلاین خبر، تحلیل و دیدگاه
در سنن کبری بیهقی، فوائد تمام و برخی کتابهای دیگر حدیث از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت شده که فرمودند: « يَرِثُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ كُلِّ خَلَفٍ عُدُولُهُ يَنْفُونَ عَنْهُ تَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ وَانْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ وَتَحْرِيفَ الْغَالِينَ » السنن الكبرى للبيهقي (ج ۱۰ / ص ۲۰۹).
یعنی این علم و یا میراث نبوت را از هر بازماندگان افراد خوب وعادل آنها به ارث می برند که تاویلات ویا تفسیرهای مبنی بر جهل، برچسپ های باطل پرستان، وتحریف وتجاوزهای افراطیان را از آن دور می سازند.
كوتاهي هاى انجام شده در مورد سنت
از این پیشین گویی پیامبر صلی الله علیه وسلم این حقیقت بر ملا میگردد که علم ویا میراث نبوت که از آن میتوان به سنت تعبیر کرد توسط سه گروه مورد تاخت وتاز وتجاوز قرار می گیرد. وآن سه گروه عبارت اند از: (غالین ویا مردمان افراطی، مبطلین و یا کسانیکه اندیشه های باطل دارند، جهال ویا افراد نادان و بیسواد).
با تاسف فراوان باید گفت که این پیشین گویی پیامبر صلی الله علیه وسلم که خود نشانۀ ویا علامۀ از علایم نبوت است بعد از گذشت قرون مفضله تحقق یافته است، طوریکه دیده میشود در عصر حاضر علاوه بر مستشرقین که با استفاده از ابزار و وسایل دشمنان قبلی همیشه بخاطر هموار نمودن راه ورود ونفوذ قوت های استعماری در خط مقدم آنها حرکت می کنند – برعلاوۀ اینها – برخی از افراد و یا گروه ها، با وصف اینکه خود را بخشی از این امت، ویا منسوب به این امت میدانند، اما آگاهانه ویا نا آگاهانه در مورد دومین منبع شریعت اسلامی که همانا سنت نبوی ویا حدیث مطهر پیامبر صلی الله علیه وسلم است، مرتکب یک سلسله تقصیرات ویا اشتباهاتی میشوند که آثار وپیامد های آن خیلی ها تلخ وناگوار وهم چنان بس خطرناک می باشد. طوریکه دیده میشود برخی از ایشان در هنگام استدلال ویا استناد به سنت از تساهل وسهل انگاری کار گرفته، بدون تحقیق وتثبت، نه تنها به احادیث وروایات ضعیف بلکه به احادیث وروایات موضوعی استدلال ویا استناد می نمایند که از آن در حدیث نامبرده به عنوان (انتحال مبطلین) تعبیر شده است که صاحبان اندیشه و فکر باطل و فاسد تلاش می ورزند تا با استفاده وکار برد احادیث وروایات موضوعی امور ویا اشیائی را که باطبیعت سنت ومیراث نبوت سازگاری ندارد در متن دین وشریعت جابجا سازند.
برخی دیگر ایشان بادرک بسیار سطحی وفهم ناقص، و بدون در نظر داشت ضوابط فهم سنت در مورد نصوص صحیح وصریح آن تاویلات خیلی ها فاسد ونادرست، غیر علمی، وغیر واقعی ویا جاهلانه را طوریکه در حدیث قبلی گذشت، مرتکب شده ومی شوند.
وبرخی دیگر ایشان با استناد به علل ویا توجیهاتیکه از جال ویا تار عنکبوت هم ضعیف تر است، سنت ویا حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم را متروک وغیر قابل عمل دانسته، سعی می ورزند تا به نحوی از انحاء خودرا از آن مستغنی وبی نیاز سازند.
در مورد این گروه سوم وعملکرد ایشان، طوریکه حدیث قبلی صدق میکند هم چنان در ابوداود وکتب دیگر حدیث از مقدام بن معدیکرب روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است: « أَلاَ إِنِّى أُوتِيتُ الْكِتَابَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ أَلاَ يُوشِكُ رَجُلٌ شَبْعَانُ عَلَى أَرِيكَتِهِ يَقُولُ عَلَيْكُمْ بِهَذَا الْقُرْآنِ فَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَلاَلٍ فَأَحِلُّوهُ وَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَرَامٍ فَحَرِّمُوهُ أَلاَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ لَحْمُ الْحِمَارِ الأَهْلِىِّ وَلاَ كُلُّ ذِى نَابٍ مِنَ السَّبُعِ وَلاَ لُقَطَةُ مُعَاهِدٍ إِلاَّ أَنْ يَسْتَغْنِىَ عَنْهَا صَاحِبُهَا » سنن أبى داود – (ج ۴ / ص ۳۲۸).
شکی نیست که تمام این افراد ویا گروه ها با این عمل کردها ودیدگاه های نا آگاهانه، غیر عادلانه وغیر واقعبینانه، ویا خصمانۀ خویش در برابر سنت طوریکه گروه آخری مرتکب آن شده اند، سعی می نمایند تا با توجیهات وتاویلات غیر علمی وغیر منطقی، ویا با ارائۀ شکوک وشبهات که یک حرکت کاملا عمدی وپلان شده است، ارتباط وپیوند نا گسستنی مسلمانان را با منبع دوم اسلام وشریعت اسلامی که در بیشتر از ۴۰ مورد قرآن کریم خداوند متعال مسلمانان را به اطاعت وپیروی از آن امر فرموده است، تضعیف ویا قطع نمایند.
اما طوریکه در حدیث ذکر شد افراد آگاه وعادل وحفاظ حدیث همیشه در کمین بوده وبا پی ریزی قواعد واصول روایت ودرایت سعی نموده اند تا توطئه های آنها را در نطفه خنثی سازدند، چنانچه دیده میشود ایشان هیچ حدیثی را بدون سند، وهیچ سند را بدون تحقیق وبررسی کامل نپذیرفته اند.
اینک بنده با توجه به اهمیت سنت که به اتفاق تمام افراد امت اسلامی منبع دوم دین مقدس اسلام، ودر عین حال مبین وشارح منبع اول به شمار میرود، وهم چنان با توجه به موقف وعمل کردهای منفی، ودر عین حال خطرناک برخی افراد ویا گروه های که خودرا به این امت منسوب میدانند، خواستم تا نکاتی را پیرامون مسئولیت های عمده واساسی امت در برابر سنت ارائه نمایم، تا بدینوسیله توانسته باشم از یک طرف برخی از مسئولیت های دینی وایمانی خودرا بتاسی از این ارشاد وفرمودۀ پیامبر صلی الله علیه وسلم: « الدین النصیحة . . . » ایفا نموده، از طرف دیگر توانسته باشم تا مسلمانان با احساس، مخصوصا محصلین جوان را به برخی از مسئولیت هایشان در قبال سنت معطوف سازم.
شکی نیست که اگر امت اسلامی واقعا مسئولیت های بزرگ خودرا در قبال دین ومنبع اولی ودومی آن که همانا قرآن وسنت است درک نموده، ودر تمام شئون زندگی شان مطابق هدایات وفرامین آن دو عمل نمایند، به لطف ویاری خداوند قادر وتوانا میتوانند عزت ویا حیثیت ازدست رفته شان را دوباره بدست بیاورند.
مسئولیتها چهار گانه امت عبارت اند از:
۱ – تمحیص وتثبت در مورد سنت.
۲ – فهم درست سنت.
۳ – التزام وعمل به سنت.
۴ – نشر وتبلیغ سنت.
الف: معنای لغوی سنت:
در مورد معنا ومفهوم لغوی سنت باید گفت که واژه ویا اصطلاح (سنت) در قرآن وسنت، وهم چنان در لغت وزبان عربی معنای راه وروش، طریقه وشیوه را – خوب باشد آن طریقه یا بد – افاده میکند. وجمع آن سُنَن است ( ۶: ۱۳۷۷۵) .
چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: « فهل ینظرون إلا سنت الأولین » ( ۱: فاطر: ۴۳).
یعنی آیا آنان طریقه وشیوۀ پیشینیان را انتظار دارند؟.
هم چنان پیامبر صلی الله علیه وسلم در یک حدیث ارشاد فرموده است: « مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَىْءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَىْءٌ » (۹: ۳۹۲).
یعنی کسیکه در اسلام طریقه وروش خوبی را اختیار نماید، پس یقینا میرسد برایش اجر وپاداشت آن عمل ونیز اجر وپادشت کسانیکه بعد از وی به آن طریقه وروش عمل نموده اند، بدون اینکه از ثواب ویا اجر ایشان چیزی کاسته شود، وبرعکس کسیکه در اسلام طریقه وروش بدی را ایجاد ویا اختیار نماید پس می رسد بروی گناه آن طریقه، ونیز گناه کسانیکه بعد ازوی بر آن طریقه عمل نموده اند، بدون اینکه از گناه ایشان چیزی کاسته شود.
در حدیث دیگری پیامبر صلی الله علیه وسلم امت وپیروانش را از تقلید وپیروی نمودن روش دیگران (یهود ونصاری) منع نموده، فرموده است: « لتتبعن سنن من کان قبلکم » ( ۴: ۱۵۳۵).
یعنی شما (متاسفانه) حتما از روش وطریقۀ کسانیکه قبل از شما بودند (یهود ونصارا) وپیروی می کنید!!.
معنای اصطلاحی سنت:
با توجه به اصطلاحات ویا بینش های نسبتا متفاوت علمای حدیث، فقه واصول فقه، واژه ویا کلمۀ (سنت) نزد هریکی از ایشان کار بردهای متفاوتی داشته است.
چنانچه در اصطلاح علمای حدیث ویا محدثین سنت مرادف حدیث بوده وهر آنچه را که به پیامبر صلی الله علیه وسلم نسبت کرده شود اعم از: اقوال، افعال، تقریر ویا تایید پیامبر صلی الله علیه وسلم، وهم چنان صفات خُلقی ویا خِلقی پیامبر صلی الله علیه وسلم را که از آن به عنوان شمائل نیز تعبیر می گردد، سنت گفته میشود.
اما در اصطلاح فقهاء سنت مانند واجب ویا مندوب نام حکمی از احکام شرعی است که افراد مکلف را به فعل وانجام دادن آن ترغیب داده میشود، طوریکه در صورت انجام دادن آن فاعلش مستحق اجر وثواب گردیده اما تارک آن مستحق عقوبت نمیگردد.
ودر اصطلاح علمای اصول فقه سنت دلیلی از دلایل احکام به شمار رفته وبه هر قول، فعل ویا تقریریکه از پیامبر صلی الله علیه وسلم به غرض تشریع صادر شده باشد، اطلاق می گردد.
اما علمای سلف ونیز برخی از فقهاء سنت را مقابل بدعت استعمال نموده اند. وبه همین اساس افراد ویا گروه های را که از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم، روش وطریقۀ صحابه، تابعین وتبع تابعین پیروی نمایند مطابق با اصطلاح ایشان از جملۀ (اهل سنت) ویا پیروان سنت محسوب گردیده، وکسانیکه بر خلاف نقش قدم ایشان رفتار نمایند، از جملۀ (اهل بدعت) محسوب می گردند ( ۷: ۱۶۱).
وکتابهای را که برخی از علمای سلف، مانند: امام احمد بن حنبل وپسرش عبد الله، ابن ابی عاصم، ابو بکر خلال، ابوبکر مروزی وغیره زیر عنوان (السنة) ویا علمای دیگر زیر عناوین: (اصول السنة) ویا (اعتقاد أهل السنة) تالیف نموده اند، به همان سنتیکه مقابل بدعت آمده است تعلق میگیرد.
اما منظور ما از کلمه ویا واژۀ سنت در اینجا همانا معنای اولی آن است که با حدیث شریف مرادف می باشد.
اکنون بعد از معرفی نمودن معنای لغوی واصطلاحی سنت به موضوع اصلی سمینار که عبارت از مسئولیت های امت در برابر سنت است، می پردازم.
مسئولیتهای امت در برابر سنت
شکی نیست که با توجه به تاکیدات وتوصیه های مکرر ومتعدد خداوند متعال در مورد اطاعت وپیروی از پیامبرش، ونیز با توجه به عملکردها ویا بینش های منفی یکتعداد مردم در برابر سنت طوریکه در پیشگفتار از آنها تذکر به عمل آمد، مسئولیت های امت در برابر سنت خیلی ها زیاد است، اما اگر خواسته باشیم موضوع را فشرده تر دنبال نماییم پس مسئولیت های عمده واساسی امت را در برابر سنت، در چهار نقطه میتوانیم خلاصه کنیم.
(۱)
تفحص وتثبت، ویا دقت در برابر سنت
مسئولیت اول امت در برابر سنت همانا تفحص وتثبت است ؛ زیرا این یک امر مسلم وحقیقت انکار نا پذیر است که هر سخن ویا حدیثی را که به پیامبر صلی الله علیه وسلم نسبت کرده شده ویا میشود لازم نیست که از صحت کاملا برخوردار باشد ؛ زیرا ما در ما در برخی کتب، مخصوصا کتابهای موعظه ورقائق وکتب تفاسیری که توسط اشخاص غیر وارد بر احادیث وروایات تالیف گردیده، نه تنها روایات ضعیف بلکه موضوعی وبی اساس را نیز به کثرت سراغ داریم، روایاتیکه هیچکس نمیتواند از موضوع وبی اساس بودن آنها انکار نماید، بلکه یکی از انگیزه های وضع در حدیث همانا گنجانیدن عقاید وبینش های نادرست در مابین مسلمانان بوده است، چنانچه دیده میشود در مورد فلسفۀ أفرینش پروردگار، زنادقه ویا مبطلین – طوریکه در پیشگفتار به آنها اشاره گردید – این حدیث را وضع نموده اند « إن الله عزوجل خلق الفرس فأجراها فبرقت [ فعرقت ] ثم خلق نفسه منها “.
امام ابن جوزی بعد از اینکه این حدیث را در کتاب موضوعات خود ذکر نموده به تعقیب آن گفته است: « هذا حديث لا يشك في وضعه، وما وضع مثل هذا مسلم، وإنه لمن أرك الموضوعات وأدبرها، إذ هو مستحيل لان الخالق لا يخلق نفسه ». الموضوعات لابن الجوزي – (ج ۱ / ص ۱۰۵).
گروه دیگر از ایشان که اهل حلول واتحاد اند بخاطر تائید عقیدۀ باطل خویش، حدیث: « القلب بيت الرب » را وضع نموده اند حدیثی که زرکشی، سخاوی، سیوطی در مورد آن گفته اند: « لا أصل له » كشف الخفاء – (ج ۲ / ص ۹۹).
وسخاوی این سخن را نیز علاوه نموده که قلب خانه ویا جای ایمان، معرفت ومحبت خداوند است.
هم چنان اهل حلول واتحاد حدیث دیگری را مشابه به حدیث قبلی وضع نموده اند که دران آمده است: قال الله تعالى : (ما وسعني سمائي ولا أرضي، ولكن وسعني قلب عبدي المؤمن).
نقاد حدیث در مورد آن گفته اند: (هذا حديث باطلٌ، وهو من وضع الملاحدة) .
هم چنان حدیث موضوعی دیگری را نیز سراغ داریم که برخلاف عقیدۀ توحید ویکتا پرستی، عقیدۀ که پیامبر صلی الله علیه وسلم در طول سیزده سال بعثت خود در مکه مکرمه، مردم را بطرف آن فراخواند، برخلاف آن می بینیم که واضعین حدیث بخاطر مکدر ساختن عقیدۀ توحید مردم را به تعظیم ونیایش سنگ که یک مخلوق بی جان است، دعوت داده میگوید: « لو أحسن أحدكم ظنه بحجر لنفعه الله ».
واین در حالی است که عمر رضی الله عنه در مورد سردار سنگها که سنگ حجر الاسود است فرمود: إنی لأعلم أنک حجر، ولولا أنی رأیت رسول الله علیه وسلم قبلک لما قبلتک.
لذا امام سخاوی در مورد حدیث قبلی گفته است: لا أصل له.
وعلامه ابن تيمية گفته است: كذب موضوع، المصنوع في معرفة الحديث الموضوع – (ج ۱ / ص ۱۴۷).
پس با توجه به موجودیت احادیث ضعیف وروایات موضوعی ضروری است تا در مورد سنت از تحقیق وتدقیق، تفحص وتثبت کار گرفته شود تا حدیثی را که از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت نشده، به آن جناب نسبت کرده نشود.
اما قبل از بیان نوعیت ویا چگونگی مسئولیت ما در این راستا باید گفت که علمای دین، مخصوصا امامان برجستۀ حدیث مانند امام علی بن مدینی، یحیی بن معین، یحیی بن سعید قطان، احمد بن حنبل، امام بخاری ومسلم . . . همزمان با ظهور علایم وضع وبروز وضاعین با تحقیق وتثبت در مورد اسناد حدیث، علم اصول حدیث ویا مصطلح الحدیث را پایه گذاری نمودند که با استفاده از قواعد واصول آن، میتوان حدیث مقبول را از مردود تفکیک نمود.
علم مصطلح الحدیث که در اساس بخاطر تمحیص وتفکیک حدیث ثابت از غیر ثابت، ویا شناخت حدیث مقبول از مردود وضع شده است، فشردۀ علوم متع
